در دنیای امروز که سبک زندگی بسیار پرسرعت و مصرف بالای غذا های فرآوری شده به بخشی وابسته از زندگی مردم تبدیل شده، نگرانی درباره اثرات مصرف زیاد قند و شکر بیشتر از هر زمان دیگری مشاهده میشود. افزایش آمار ابتلا به بیماری های متابولیک مانند چاقی و دیابت، کارشناسان سلامت را بر آن داشته تا به دنبال جایگزین‌هایی برای قند های ساده باشند. شیرین کننده های مصنوعی را می‌توان یکی از بهترین راهکارهای تغذیه ای در مدیریت مصرف قند دانست. این ترکیبات با توانایی ایجاد طعم شیرین بدون کالری یا با کالری بسیار پایین، مدت زمان زیادی است که در صنایع غذایی و نوشیدنی ها استفاده می شوند. اما سوالات بسیاری در این زمینه این است که آیا این شیرین کننده ها بی‌خطر هستند یا مصرف آن ها میتواند ریسک‌هایی زیادی را برای سلامت ما داشته باشد؟ در ادامه به بررسی تمامی این موارد می پردازیم تا بتوانیم از بیماری های احتمالی دوری کنیم و به سلامت بدن خود هم کمک کنیم.
شیرین کننده مصنوعی چیست و چه تفاوتی با شکر دارد؟
شیرین کننده های مصنوعی موادی شیمیایی یا سنتزی هستند که چند برابر شیرین تر از شکر معمولی هستند. شیرین کننده های مصنوعی یا کالری ندارند یا مقدار کالری آن ها بسیار ناچیز میباشد. در حالی‌که شکر بعد از مصرف به سرعت به گلوکز تبدیل میشود و قند خون را افزایش می دهد. بسیاری از شیرین کننده های مصنوعی در بدن متابولیزه نمی شوند و بنابراین تاثیر مستقیمی بر قند خون ندارند.
تفاوت اصلی شیرین کننده های مصنوعی با شکر
- شکر انرژی زیادی وارد بدن میکند (۴ کالری به ازای هر گرم).
- شیرین کننده مصنوعی می توانند چند برابر شیرین تر از شکر باشد ولی تقریبا بدون کالری.
- مصرف زیاد شکر منجر به چاقی، دیابت و پوسیدگی دندان ها می شود در حالی که شیرین کننده ها این اثرات را ندارند اما ممکن است نگرانی های دیگری داشته باشند.
تاریخچه کوتاه شیرین کننده های مصنوعی
اولین شیرین کننده مصنوعی، ساخارین، در سال ۱۸۷۹ به صورت تصادفی کشف شد. این کشف سرآغاز تولید صنعتی مواد شیرین کننده ای بود که بتوانند در دوران قحطی یا محدودیت‌های غذایی جایگزین شکر شوند. با گذر زمان ترکیبات دیگری مثل آسپارتام، سوکرالوز و آسه‌سولفام K وارد بازار شدند و صنعت غذایی را تغییر دادند. امروز محصول های متفاوت تجاری، از نوشابه های رژیمی گرفته تا آدامس و حتی دارو ها، از این ترکیبات استفاده می‌کنند.
انواع شیرین کننده های مصنوعی
شیرین کننده آسپارتام (Aspartame)
- قدرت شیرینی: حدود ۲۰۰ برابر شکر.
- ویژگی‌ها: از ترکیب دو اسید آمینه ساخته شده است و در نوشابه‌های رژیمی و آدامس ها بسیار متداول است.
- نکته مهم: افراد مبتلا به بیماری ژنتیکی PKU باید از مصرف آن دوری کنند.
- تحقیقات: بعضی از مطالعات احتمال ارتباط آسپارتام با سردرد و تغییرات خلقی را مطرح کرده اند اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را در محدوده مجاز، ایمن دانسته است.
شیرین کننده سوکرالوز (Sucralose)
- قدرت شیرینی: حدود ۶۰۰ برابر شکر.
- مزایا: پایداری بالا در برابر حرارت قابل‌استفاده در پخت و پز و شیرینی پزی.
- معایب: مشاهداتی وجود دارد که مصرف طولانی مدت آن ممکن است باعث تغییر در ترکیب میکروبی روده شود.
شیرین کننده ساخارین (Saccharin)
- قدرت شیرینی: ۳۰۰ تا ۴۰۰ برابر شکر.
- مزایا: بدون کالری ، قیمت پایین ، ماندگاری زیاد.
- معایب: طعم تلخی دارد. نگرانی ها درباره ارتباط ساخارین با سرطان مثانه در دهه های قبل وجود داشت، اما امروزه شواهد قوی برای این ادعا وجود ندارد.
شیرین کننده آسه سولفام
- قدرت شیرینی: ۲۰۰ برابر شکر.
- ویژگی‌ها: بیشتر همراه با دیگر شیرین‌کننده‌ها استفاده میشود تا طعم طبیعی‌تری را ایجاد کند.
- نگرانی‌ها: برخی پژوهش ها اثرات احتمالی آن بر متابولیسم و سلامت تیروئید را بررسی کرده ولی نتایج قطعی در دست نیست.
شیرین کننده نئوتام (Neotame)
- قدرت شیرینی: تا ۷۰۰۰ برابر شکر
- ویژگی‌ها: جدید تر از آسپارتام و پایدارتر در برابر حرارت.
- کاربردها: در صنایع غذایی به دلیل قدرت شیرین‌کنندگی بسیار بالا بسیار اقتصادی به حساب می ایند.
سایر شیرین‌کننده‌ها (استویا و …)
استویا به عنوان یک شیرین کننده طبیعی در این گروه قرار نمی‌گیرد، اما چون در بازار معمولا در کنار شیرین کننده های مصنوعی عرضه میشود لازم است بیان شود. استویا کالری ندارد و برای بیماران دیابتی مناسب است اما برخی افراد طعم تلخ پس مانده آن را دوست ندارند.
مزایای استفاده از شیرین کننده های مصنوعی
- کاهش کالری و مدیریت وزن
محصولات رژیمی با این ترکیبات می توانند به افراد در کاهش مصرف کالری کمک کنند. برای مثال، نوشابه رژیمی دارای صفر کالری است در حالی که یک نوشابه معمولی حدود ۱۵۰ کالری دارد. مقایسه بین نوشابه رژیمی و معمولی میتواند کمک کننده باشد. - گزینه‌ای مناسب برای بیماران دیابتی
بسیاری از شیرینکننده های مصنوعی باعث افزایش قند خون نمی شوند. همین ویژگی آنها را به یک انتخاب ایمن برای افراد مبتلا به دیابت تبدیل کرده است. - جلوگیری از پوسیدگی دندان
شکر، غذای باکتری های دهان است و باعث پوسیدگی دندان می شود. اما شیرین کننده های مصنوعی معمولاً توسط این باکتری‌ها تخمیر نمی شوند.
معایب مصرف شیرین کننده مصنوعی و نگرانی‌های سلامتی
- مشکلات گوارشی
برخی از شیرین کننده ها می‌توانند باعث نفخ، اسهال یا تغییر ترکیب میکروبی روده شوند. - بحث سرطان
مدت هاست بحث ارتباط شیرین کننده‌های مصنوعی با سرطان مورد توجه است. با این حال، بیشتر سازمان های معتبر علمی مانند FDA و EFSA اعلام کرده‌اند که مصرف در محدوده مجاز بی‌خطر است. - تأثیر بر اشتها
برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف شیرین کننده های مصنوعی ممکن است باعث افزایش میل به شیرینی شود. با ورود طعم شیرین به گوارش به خصوص ناحیه زبان، بدون توجه به میزان کالری و قابلیت جذب آن قند، لوزالمعده شروع به ترشح انسولین می‌نماید و این امر منجر به افت قند و افزایش میل به شیرینی خواهد شد.
مقایسه شیرین کننده مصنوعی با شکر و شیرین کننده طبیعی
شکر: کالری بالا ، افزایش قند خون ، پوسیدگی دندان.
شیرین کننده مصنوعی: بدون کالری ، بدون اثر مستقیم بر قند خون، اما نگرانی های بلندمدت.
شیرینکننده طبیعی (مثل عسل و شیره خرما): دارای مواد مغذی مفید اما همچنان دارای کالری
میزان مجاز مصرف شیرین کننده مصنوعی و توصیه های جهانی
- استاندارد WHO
برای هر ترکیب یک میزان مجاز روزانه (ADI) تعیین شده است . مثلاً برای آسپارتام ۴۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن. - استاندارد FDA
FDAتقریباهمه شیرینکننده های پرمصرف بازار را ایمن دانسته است به شرطی که در محدوده توصیه شده استفاده شوند.
چه کسانی باید بیشتر مراقب مصرف شیرین کننده های مصنوعی باشند؟
- کودکان
مصرف زیاد نوشیدنی های رژیمی میتواند کودکان را به سمت شیرینی بیشتر هدایت کند که این موضوع اصلا برای سلامتی مناسب نیست. - زنان باردار
برخی متخصصان توصیه می‌کنند مصرف ساخارین در دوران بارداری محدود شود و تا حد امکان مورد استفاده قرار نگیرد. - بیماران خاص
افراد مبتلا به PKU باید به‌طور کامل از آسپارتام دوری کنند.
پرسش های متداول درباره ی شیرین کننده مصنوعی
آیا شیرین کننده مصنوعی سرطان زا هستند؟
شواهد علمی قطعی در این زمینه وجود ندارد و در محدوده مجاز مصرف آن مشکلی برای بدن ایجاد نمیکند و ایمن محسوب میشود.
بهترین شیرین کننده برای دیابتی ها کدام است؟
سوکرالوز و استویا از بهترین گزینه ها برای افراد مبتلا به دیابت هستند و بسیار به انها کمک میکند.
آیا می‌توان در دوران بارداری مصرف کرد؟
برخی شیرین کننده ها مانند آسپارتام و سوکرالوز بی خطر هستند، اما بهتر است همیشه قبل از مصرف با پزشک مشورت شود.
جمع‌بندی
شیرین کننده های مصنوعی در دنیای امروز به‌عنوان جایگزینی برای شکر نقش مهمی دارند. آنها می‌توانند به مدیریت وزن، کنترل قند خون و پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک کنند.
با این حال، استفاده زیاد از آنها میتواند اثرات بدی به همراه داشته باشد . بنابراین بهترین کار مصرف متعادل تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه است. دکتر منصور ریسمانچیان با بهره‌گیری از سال ها تجربه و دانش تخصصی در حوزه تغذیه و رژیم درمانی،می تواند شما را در مسیر تغذیه ای یاری کند. اگر در زمینه انتخاب رژیم غذایی مناسب یا استفاده صحیح از شیرینکننده های طبیعی و مصنوعی نیاز به راهنمایی دارید مشاوره مستقیم با ایشان می تواند مسیر شما را روشن تر کند و تصمیم گیری آگاهانه تری برای سلامتتان به وجود اورد.