آسپارتام، ایمنی و خطرات:

آسپارتام یک شیرین کننده مصنوعی است که بصورت وسیعی بجای شکر در غذاها و نوشابه های کم کالری استفاده می شود و نیزجزئی ازترکیب برخی از داروها می باشد. با وجود استفاده زیاد و شهرت آن، در سالهای اخیرمنشاء بحث فراوان برای عوارض جانبی که برای سلامتی دارد، بوده است.

آیا آسپارتام بی خطر است؟

سازمان دارو و غذای آمریکا در سال 1981 برای استفاده در غذاها و آشامیدنی ها، مصرف آسپارتام را تایید نمود. بر اساس گزارش این سازمان، بیش از 100 مطالعه ،ایمنی آن را برای اکثر مردم نشان داده اند. میزان دربافت روزانه  قابل قبول آسپارتام 50 میلیگرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. دریافت روزانه اغلب مردم به این مقدار نمی رسد. اگر یک شخص 68 کیلوگرم باشد باید حدود 19 بطری سودا یا 85 بسته آسپارتام مصرف نماید ، تا از این میزان تجاوز نماید.

افرادی که معمولا محصولات حاوی آن را مصرف می نمایند، بطور متوسط حدود 4.9 میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن خود دریافت می کنند.، که کمتر از 10 درصد میزان مجاز می باشد.

عوارض جانبی:

• • تاثیر بر وزن:

هر گرم آسپارتام، 4 کالری دارد که همانند قند معمولی است. اما آسپارتام 200 برابر شکر شیرین تر است. این یعنی که مقدار بسیار کمی از آسپارتام لازم است تا غذاها و نوشیدنی ها را شیرین نماید. برای همین دلیل، مردم آنرا برای رژیم های کاهش وزن استفاده می کنند.

ولی مروری که در سال 2017 بر روی تحقیقات قبلی انجام شد نشان داد، که هیچ مدرکی دال بر تاثیر شیرین کننده هایی از قبیل آسپارتام، سوکرالوز و استویا برای مدیریت وزن وجود ندارد. این مطالعات شرکت کنندگان را برای سال ها تحت نظر قراردادند. محققین ارتباطی میان افزایش وزن و سایز دور کمر و مصرف این گونه شیرین کننده ها یافتند. شرکت کندگان در برخی تحقیقات افزایش وزن داشتند. مرور مطالعات درسال 2017 شواهدی دال بر مصرف این گونه شیرین کننده ها و ریسک بالاتر بیماری های قلبی، دیابت و سکته مغزی را ارائه داد.

• • تاثیر بر اشتها:

بعضی از مطالعات نشانگر آن است که آسپارتام ممکن است با افزایش اشتها روی وزن تاثیر داشته باشد و می تواند منجر به مصرف غذای بیشتر بشود. در سال 2015، یک مطالعه بر روی موشها نشان داد که آسپارتام در این حیوانات افزایش اشتها ایجاد کرده است . شیرین کننده ها با قطع روندهای علامت دهی ،که معمولا با مصرف غذاهای با کالری بالا ایجاد و منجر به کاهش مصرف می شوند، اشتها را زیاد می کنند. در ضمن شیرین کننده های مصنوعی نظیر آسپارتام ،طعم شیرین را بدون ایجاد انرژی برای بدن فراهم می کنند و این باعث می شود که بدن اشتها را تحریک نماید.

طعم شیرین به بدن علامت می دهد که غذا در حال وارد شدن به روده است. بدن انتظاری برای دریافت کالری دارد و پس از این که شخص احساس پُری یا سیری نمود، علامت برای توقف خوردن را صادر می کند. شخص با مصرف شیرینی، حالت مصنوعی همان طعم شیرین را حس می کند، ولی بدن کالری کمتری نسبت به آن چیزی که انتظار داشت، دریافت می کند.

اگر این موضوع بصورت معمول اتفاق افتد، با این تئوری، بدن ارتباط بین مزه شیرین و کالری را فراموش می کند. این یعنی غذاهای با کالری زیاد دیگر احساس پری را تحریک نمی کنند و منجر به پرخوری خواهد شد.

اسیدهای آمینه های مشخصی در آسپارتام نظیر فنیل آلانین نیز ممکن است روی اشتها اثر بگذارد.البته تحقیقاتی که در سال 2018 بر روی 100 نفر که چاق نبودند ( BMI آنها بین 18 تا 25 بود)، 18 تا 60 ساله بودند و 12 هفته به طول انجامید، هیچ تاثیر منفی بر اشتها، وزن بدن و قند خون مشاهده نشد.ولی این افراد چاق نبودند و بنابراین تحقیقات و مطالعات بیشتری لازم است تا تاثیرات آن بر روی وزن و اشتها مشخص شود.

• • تاثیر بر روی متابولیسم:

یک مطالعه حیوانی در سال 2015 بر روی موشها نشان داد که آسپارتام تغییرات دیگری را در بدن نظیر تغییر در نشانگرهای استرس اکسیداتیو درخون ایجاد می کند و منجر به دیابت تیپ 2 می شود.

مطالعه دیگری در سال 2016 ارتباط بین شیرین کننده های کم کالری و بیماریهای متابولیک را مورد بررسی قرار داد. این مطالعه نشان داد که مصرف منظم و طولانی مدت شیرین کننده ها، منجر به اختلال در تعادل و تنوع باکتری هایی که در روده زندگی می کنند، می شود. مطالعات حیوانی نشان می دهند که اختلال درکارکرد این باکتری ها، منجر به اختلال تحمل گلوکز و این اخیر عامل ایجاد دیابت تیپ 2 می باشد.

مطالعه دیگری در سال 2016 ، تاثیرات قندها و شیرین کننده های مشخصی را بر تحمل گلوکز مورد بررسی قرار داد. محققان ارتباطی بین مصرف آسپارتام و اختلال بیشتر در تحمل گلوکز در افراد چاق پیدا کردند. هیچ یک از قندها و شیرین کننده های استفاده شده در مطالعات، بر افراد با وزن نرمال تاثیر منفی نداشتند. بنابراین بیشترین خطر در افراد چاق یا افرادی که قبلا اضافه وزن داشته اند، ایجاد می شود.

• • خطر برای سلامتی

خطرات آسپارتام برای سلامتی به دو دسته کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می شوند.

تاثیرات کوتاه مدت:

مطالعه ای که بر روی موشها در سال 2019 انجام شد ،نشان داد که آسپارتام تاثیرات منفی بر روی خون و پارامترهای بیوشیمیایی آن ها داشت. هر چند مطالعات بیشتر حیوانی و نیز مطالعا بر روی انسان ها مورد نیاز هستند.

تاثیرات بلند مدت:

نگرانی هایی وجود دارد که مصرف طولانی مدت آسپارتام برای سیستم عصبی مرکزی و محیطی ایجاد آسیب می نماید. در سال 2016، مصرف 50-40 میلی گرم آسپارتام به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن در روز، به موشها برای 3 ماه داده شد و مشاهده شد که پس از این مدت تاثیرات مضری بر روی ساختار عصبی سیا تیک  آنها دیده شد و پس از قطع مصرف برای یک ماه نیز، بهبودی کامل حاصل نشد. البته هنوز مطالعات انسانی انجام نشده است تا تاثیر آسپارتام بر روی سیستم عصبی مشخص شود.

سایر خطرات:

این موارد در برخی مطالعات مشخص شده اند که توسط آسپارتام تشدید می شوند ( البته قطعی نیستند):

• انواعی از سرطان نظیر لنفوم،لوسمی، تومورهای سیستم ادراری و تومورهای سیستم عصبی
• دیابت تیپ 2
• زایمان زودتر از موعد
• سمیت داخل کلیه ها
• بیماریهای سمی کبد
• اختلال در کار غدد بزاقی
• سردرد

ولی در هر حال هنوز نگرانی مهمی برای بی خطر بودن آسپارتام با مقدار 40 میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن وجود ندارد.

چه کسی باید از آسپارتام دوری کند:

• • فنیل کتونوریا:

این یک اختلال ژنتیک متابولیسمی است که در آن سطوح اسید آمینه ضروری فنیل آلانین در خون افزایش می یابد. اشخاص با این بیماری از متابولیزه کردن (سوخت و ساز) فنیل آلانین یصورت مناسب ناتوان هستند. بنابراین احتیاج دارند که مصرف آنرا محدود یا بطور کلی آنرا حذف نمایند. فنیل آلانین یکی از دو اسید آمینه ای است که آسپارتام را می سازد. البته آسپارتام خیلی کمتر از سایر غذاهای روزمره  نظیر گوشت ، ماهی، تخم مرغ و لبنیات، تولید فنیل آلانین می نماید.افراد دارای این اختلال باید تمام منابع غذایی حاوی این اسید آمینه را مد نظر داشته باشند تا دچار مسمومیت نشوند.

• • تاردیودیس کینزیا ( Tardive Dyskinesia):

این یک اختلال عصبی است که باعث حرکات تند ناگهانی و غیر قابل کنترل در صورت و بدن می شود. اغلب اوقات این اختلال در اثر مصرف طولانی مدت داروهای آنتی سایکوتیک (ضد روانپریشی) ایجاد می شود. ارتباطاتی بین تولید فنیل آلانین در بدن و این اختلال هم مشاهده شده است.

چه محصولاتی حاوی آسپارتام می باشند:

بسیاری از غذاها و نوشیدنی هایی که برچسب بدون قند (Suger Free) را یدک می کشند، حاوی اشکال مختلف شیرین کننده های مصنوعی می باشند نظیر: سودای رژیمی، آبمیوه های با قند کم، آب طعم دار، ماست کم چرب، شبر کم چرب طعم دار، پودینگ های بدون قند، ژلاتین، بستنی کم چرب یا لایت، برخی داروهای تجویزی یا بدون نیاز به نسخه پزشک نظیر ویتامین های جویدنی.

جایگزین های آسپارتام:

کسانی که تمایل دارند تا مصرف آسپارتام را محدود کنند شاید بخواهندیک شیرین کننده طبیعی را امتحان کنند. پیشنهاد برای آنها می تواند عسل، شربت افرا، برگ های استویا و ملاس می باشد.

محدودیت مصرف شیرین کننده های طبیعی هم باید مد نظر باشد تا از مواردی نظیر افزایش وزن، دیابت و پوسیدگی دندان جلوگیری شود.

خلاصه:

هنوز موارد مورد بحث فراوانی در مورد بی خطری آسپارتام، علیرغم تاییدیه هایی که دارد، وجود دارد. برخی شواهد می گویند که آسپارتام ممکن است تاثیرات منفی بر روی سلامتی نظیر اختلال وزن، زایمان پیش از موعد و برخی انواع سرطان داشته باشد. که البته تحقیقات بیشتری بر روی انسان لازم است تا این موارد را اثبات نماید.

در افراد چاق، مصرف منظم شیرین کننده های با کالری کم، ممکن است خطر بیماریهای متابولیک نظیر دیابت تیپ 2 را افزایش دهد. افرادی که شرایط خاصی نظیر فنیل کتونوریا و تاردیودیس کینزیا دارند، باید از آسپارتام اجتناب کنند. سازمانهایی نظیر سازمان دارو و غذا، آسپارتام را با شرط رعایت مقدار خاصی در روز، برای انسان بی خطر و آن را تایید کرده اند.