رژیم کتوژنیک(ketogenic) یکی از محبوب ترین رژیم های غذایی در سراسر جهان است که برای لاغری سریع و بهبود سلامت جسمی مورد استفاده قرار می گیرد. این رژیم در جامعه تناسب‌اندام و سلامت بسیار محبوب است. دلیل این محبوبیت تأثیر کتو بر لاغری و سلامت بدن است.
اما یک رژیم کتوژنیک واقعی با آن چیزی که این روزها مد‌ شده است، کمی تفاوت دارد. رژیم کتوژنیک، یک رژیم “کم‌کربوهیدرات” و “پرچرب” است که اولین بار، برای درمان بیماران صرعی به کار گرفته شد؛ اما در حال حاضر، یکی از محبوب‌ترین رژیم‌های‌غذایی جهان، برای کاهش وزن است. رژیم کتوژنیک نه تنها در کاهش وزن سریع تاثیر می‌گذارد، بلکه متابولیسم را نیز تغییر می‌دهد.

به‌طور خلاصه، رژیم کتو رژیمی است که کربوهیدرات‌ها را محدود می‌کند و فواید زیادی برای سلامتی دارد. هنگامی که کربوهیدرات کمتری مصرف می‌کنید، بدن شما شروع به سوزاندن چربی برای سوخت می‌کند. این امر می‌تواند بدن شما را در یک حالت متابولیک به نام کتوز قرار دهد. در این حالت، کبد شما چربی را به مولکول‌های انرژی کوچکی به نام کتون تبدیل می‌کند که مغز و سایر اندام‌ها می‌توانند از آن به‌عنوان انرژی استفاده کنند.

در رژیم کتوژنیک باید روزانه کمتر از 50 گرم از کربوهیدرات‌ها را مصرف کنید، در نهایت انرژی بدن شما (قندخون که بدن می‌تواند سریع مصرف کند) تمام می‌شود. این معمولا بین 3 تا 4 روز طول می‌کشد. سپس بدن برای انرژی شروع به شکستن پروتئین و چربی می‌کند که می‌تواند به کاهش وزن شما کمک کند.

رژیم کتوژنیک چیست و چه فوایدی دارد؟

علیرغم پیشرفت های مستمری که در دنیای پزشکی بوجود می آید، چاقی کماکان یک خطر عمده برای سلامتی با مرگ و میر 8/2 میلیون در سال باقی مانده است. اکثر بیماریهای مزمن نظیر دیابت، افزایش فشار خون و بیماری های قلبی، بطور وسیعی به چاقی مرتبط هستند که این اخیرنیز، محصول شیوه زندگی نا سالم وعادتهای غلط تغذیه ایی می باشد. رژیم های غذایی که برای کاهش وزن طراحی مناسبی داشته باشند، اپیدمی چاقی را تا حدود زیادی می توانند مدیریت نمایند.

امروزه یک برنامه غذایی که برای کاهش سریع وزن بسیارمعروف گشته است، برنامه ایی است با کربوهیدرات بسیار کم و چربی بالا وبا عنوان رژیم کتوژنیک شناخته می شود.

یک برنامه کتوژنیک شامل چربی زیاد، پروتئین متوسط و کربوهیدرات ناچیز می باشد. درشت مغذ ی های این برنامه غذایی بطور تقریبی به صورت 55 تا 60 درصد چربی، 30 تا 35 درصد پروتئین و 5 تا 10 درصد کربوهیدرات تقسیم می شوند. در یک برنامه 2000 کالری در روز، میزان کربوهیدرات چیزی حدود 20 تا 50 گرم خواهد بود.

تاریخچه و منشاء:

در سال 1921 اولین بار راسل وایلدر این برنامه غذایی را برای درمان صرع ( تشنج) بکار برد، و این نام هم توسط خود او به این برنامه داده شد. برای تقریبا یک دهه، این رژیم در دنیای پزشکی جایگاه یک برنامه غذایی درمانی را برای کودکان مبتلا به تشنج از آن خود کرده بود تا این که معروفیت آن توسط معرفی داروهای ضد تشنج متوقف گردید. ظهور مجدد این رژیم، به عنوان یک فرمول کاهش سریع وزن تا حدی جدید است و حداقل در کوتاه مدت موثر نشان داده شده است.

عوارض:

تاثیرات کوتاه مدت ( 2 تا 7 سال) رژیم کتوژنیک بخوبی مشخص و گزارش شده اند. هرچند پیامدهای سلامتی دراز مدت آن بخاطر محدودیت تحقیقات هنوز بخوبی درک نشده اند.

شایعترین تاثیرات کوتاه مدت وخفیف این رژیم شامل مجموعه ای از علائم تهوع، استفراغ، سردرد، خستگی، گیجی، بی خوابی، مشکل در تحمل ورزش و یبوست می باشند که به عنوان آنفولانزای کتونی شناخته می شوند. این علائم پس ازچند روز تا چند هفته، از بین می روند. اطمینان از دریافت کافی مایعات و الکترولیت ها ( سدیم ، پتاسیم و …) برای رویارویی با این علائم کمک می کنند. عوارض طولانی مدت تر شامل کبد چرب، کمبود پروتئین درخون، سنگ کلیه و کمبود ویتامین ها و مواد معدنی می باشند.

احتیاط ها و ممنوعیت ها:

افرادی که دیابت دارند و انسولین یا داروهای کاهنده قند خوراکی استفاده می کنند، اگر قبل از شروع رژیم، میزان دارو به طور متناسب تعدیل نگردد، دچار افت قندهای شدید خواهد شد.این رژیم در افراد دارای التهاب پانکراس ( پانکراتیت)، نارسائی کبدی، اختلال در سوخت و ساز چربی، کمبود اولیه کارنیتین، پورفیری و کمبود پیروات کیناز ممنوع است.در افراد با رژیم کتوژنیک ممکن است به ندرت تست تنفسی الکل، بصورت کاذب مثبت شود.

اهمیت بالینی:

عقیده عموم مبنی بر این که رژیم های با چربی بالا منجر به چاقی و بیماریهای متعدد دیگر نظیر بیماری عروق کرونر قلب، دیابت، و سرطان می شوند، در مطالعات اخیر مشاهده نشده است. مطالعات حیوانی که در آن رژیم پر چربی استفاده شده بود، ارتباطی بین چربی برنامه غذایی و چاقی نشان نداد و بر عکس کربوهیدرات بسیار پایین و چربی بالا نظیر کتوژنیک، کاهش وزن را تسهیل می کرد.

سایر موارد:

پذیرش طولانی مدت برای رژیم کتوژنیک خیلی کم گزارش شده است و می تواند یک مسئله مهم و جدی باشد، ولی این مورد برای هر نوع تغییر در شیوه زندگی وجود دارد. اگرچه رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن در افرادی که غیر از چاقی مشکل دیگری از نظر سلامتی ندارند موثر است و کاهش وزن ایجاد شده سریع، شدید و برای حداقل 2 سال قابل نگهداری است ولی درک تاثیرات بالینی، بی خطربودن، قابل تحمل بودن توسط بدن، کارایی، مدت زمان درمان و پیش بینی پس از قطع رژیم کماکان چالشی است که نیازمند مطالعات بیشتر برای درک آن می باشد.

یک رژیم کتوژنیک ممکن است از یک حداقل 2 الی 3 هقته تا 6 الی 12 ماه پیگیری شود. نظارت شدید بر عملکرد کلیوی در این دوران ضروری است و انتقال از رژیم کتوژنیک به یک رژیم استاندارد باید تدریجی و کنترل شده باشد.

افراد دچار اضافه وزن که دارای سندروم متابولیک، مقاومت به انسولین و دیابت تیپ 2 هستند، با این رژیم و با کاهش کربوهیدرات، بهبودهایی در بیماری خود مشاهده خواهند کرد. کنترل قند بخاطر کم شدن کربوهیدرات راحت تر انجام می شود و حساسیت به انسولین نیز بهتر خواهد شد. بعلاوه کاهش وزن، بویژه در ناحیه مرکزی (شکم) در کوتاه مدت مشهود خواهد بود . این رژیم می تواند برای کاهش فشار خون بالا، کنترل تری گلیسیرید و افزایش HDL کمک نماید. البته، LDL ممکن است افزایش یابد. رژیم کتوژنیک در برخی از اختلالات نورولوژیک نظیرتشنج، آلزایمر، ALS، آسیب مغز، و نیز جوش صورت، سرطان ها و اختلالات سوخت و ساز نتایج قابل قبولی داشته است.

چرا رژیم  کتوژنیک را پیشنهاد نمی کنم؟

به هر حال با این که در کوتاه مدت رژیم کتوژنیک به کاهش وزن کمک می کند ولی در دراز مدت نگهداری وزن از دست رفته معمولا انجام نمی شود. بعلاوه مطالعات بسیارنشان داده است که این رژیم همراه با عوارض متعددی بوده است  که اغلب به علت کم شدن آب بدن، اختلال درالکترولیت های بدن و افت قندهای شدید منجر به ویزیت و پذیرش در اورژانس گشنه است.

این رژیم یک شیوه زندگی سالم را ارائه نمیکند. برنامه غذایی که میوه جات را ممنوع یا محدود می کند ولی کره و خامه را نامحدود نگاه میدارد نمیتواند سلامتی به ارمغان بیاورد. ازسوی دیگر صرف نظر از نام رژیم، هر برنامه غذایی که گروه های غذائی را حذف کند ،نمی تواند در دراز مدت بصورت سبک زندگی سالم برای فرد عمل کند و بنابراین یک روز محکوم به رها شدن است. رها شدن هر برنامه غذایی، با توجه به این که ژن چاقی از بدن شخص حذف نخواهد شد، منجر به بازگشت وزن خواهد شد.

از سوی دیگر اگر کاهش وزن یک شخص را از یک عدد بالا به اعداد پایین تررا به رسیدن یک شخص از پشت بام یک منزل به حیاط تشبیه کنیم، اگر شخص از پریدن استفاده کند مسلما زودتر به نتیجه می رسد ولی به شدت آسیب می بیند، و در حالی که اگر ازپلکان و با احتیاط پایین بیاید، درست است که وقت بیشتری ازاو گرفته می شود، ولی معمولا آسیبی در کار نخواهد بود. در رژیم های با کاهش وزن سریع، که رژیم کتوژنیک هم یکی  از آنها است نیز، درست است که شخص سریع وزن را کاهش  می دهد، ولی عوارض آن به راحتی قابل چشم پوشی نمی باشد.

نکته مهم دیگر این است که هدف از برنامه کاهش وزن اول سلامتی و دوم زیبائی می باشد. در تحقیقات انجام شده کاملا اثبات شده است که کلسترول LDL و اسیداوریک در این نوع رژیم افزایش می یابد و منجر به افزایش ریسک بیماری قلبی و نقرس می شود. بنابراین هدف اولیه کاهش وزن بطور کلی زیر سوال می رود.

حرف آخر

آنچه که درباره رژیم کتوژنیک خواندید نشان می‌دهد درمجموع، این رژیم می‌تواند برای افرادی که اضافه‌وزن یا دیابت دارند یا به ‌دنبال بهبود سلامت متابولیک خود هستند، بسیار مفید باشد. زیرا رژیم کتو بر مبنای کربوهیدارت کم و پروتئین بالا است و بدن برای متابولیسم و سوخت و ساز خود به جای قند از چربی بدن استفاده می‌کند.

در بین رژیم‌های کتویی که در ایران مطرح شده است، رژیم کتوژنیک دکترمنصور ریسمانچیان همان رژیم کتوژنیک اصلی است با این تفاوت که مقدار مصرف تمام مواد غذایی این رژیم مشخص شده است و زیر نظر پشتیبان‌ اجرا می‌شود تا این رژیم ۵۰ روزه بدون مشکل و به راحتی اجرا شود تا بعد از این مدت شاهد کاهش وزن 12 تا 13 کیلوگرم باشید.